Gemilerim Kesin veya İhtiyati Haczinde Dikkat Edilmesi Gereken Teminat ve İİK hükümleri Koruma, İşletme Masrafları:

Gemilerden / gemilere karşı alacak ve hak sahiplerinin, borçlunun malvarlığına el koyma yönündeki hukuki girişimleri gemileri tutuklama, seferden men ve cebri icra yoluyla satış şeklinde gerçekleşmektedir.

Yani alacaklı olduğunu iddia eden veya bir teminat elde etmek amacıyla, gemiye müdahale eden taraf, geminin malikine karşı açtığı dava, icra takibi veya davadan evvel veya dava ile ihtiyati haciz yoluna müracaat ederek, yetkili limanda geminin seferinden alıkonularak, yeddiemine teslimini talep edecektir. Mahkemece bu talebin haklı bulunması halinde icra dairesi tarafından liman başkanlığına yapılan bildirim ile geminin bir sonraki seferine izin verilmeyerek, sefer evraklarına el konulmaktadır. 

Gemiden, Gemi malikinden alacağı olduğunu iddia eden tarafın, bir gemiyi seferden menettirerek, haciz altına almayı talep ettiği anda, İcra Dairesine veya Mahkemeye, depo etmesi gereken paralar vardır.

Ticaret Kanunumuz, özel olarak düzenlenmemiş olan hususlarda, İcra ve İflas Kanunu hükümlerinin uygulanacağını belirtmiştir. (TTK 1351)

TTK 936. Madde gereğince gemiler MENKUL, yani TAŞINIR mal, eşya olarak sayılmışlardır.

TTK 937 gereğince bazen İİK’ nın taşınmazlara ilişkin hükümleri, gemiler bakımından uygulanacaktır.

İİK menkul malların haczine ve satışına, mahcuz malları muhafaza tedbirlerine dair 88. Maddesi gereğince:

“Haczolunan paraları, banknotları, hamiline ait senetleri, poliçeleri ve sair cirosu kabil senetlerle altın, gümüş ve diğer kıymetli şeyleri icra dairesi muhafaza eder. Diğer menkul mallar masrafı peşinen alacaklıdan alınır. “

Gemi Hacizlerinde geminin muhafazası tedbirlerinin alınması ve alacaklının, geminin günlük masraflarını karşılayacak, Personel, Şirket yönetim, Liman ve iaşe, yağ ve yakıt ,sigorta, kumanya ve tüm RUNNING COST giderlerini, İcra Dairesine depo etmesi gerekir. 

Diğer taraftan TTK m 1368/2 “İcra Dairesi, geminin idaresi ve işletmesi ile bakım ve koruması için gerekli her türlü önlemi alır” hükmüyle İİK ‘nın 88. Maddesini gemiler yönünde teyit ederek, belirgin hale getirmiştir. 

Esasen, International Convention Relating to the Arrest of Seagoing Ships (Brussel, May 10, 1952) ve International Convention on the Arrest of Ships (Geneva 1999) benzer hükümleri içermektedir.Kanunumuzdaki düzenlemeler de konvansiyonlar doğrultusunda hüküm arz etmektedir.

1999 Konvansiyonunun Article 2., 4. Maddesi Arrest, haciz prosedürünün veya haczi kaldırma prosedürünün, haczin uygulandığı yer Devleti hukukuna tabi olacağını belirlemiştir. LEX SITUS (maritime Claim.Deniz alacakları yönünden) “Subject to provisions of this Convention, the procedure relating to the arrest of ship or its release shall be governed by the law of the State in which the arrest was effected or applied for.”

Article 6. Gereğince, haciz talebinde bulunan taraf, bir teminat yatırmak zorundadır: “The Court may as a condition of the arrest of a ship, or of permitting an arrest already effected to be maintained, impose upon the claimant who seeks to arrest of the ship the obligation to provide security of a kind and for an amount, and upon such terms, as may be determined by that Court for any loss which may be incurred by the defendant as a result of the arrest, and for which the claimant may be found liable, including but not restricted to such loss or damage as may be incurred by the defendant in consequence of a) the arrest having been wrongful or unjustified; or b) excessive security having been demanded and provided.”

TTK m. 1363/1 gereğince, geminin ihtiyati haczini talep ederek, deniz alacağını teminat altına almak isteyen, alacaklı tarafın 10.000 (on bin) Special Drawing Right- Özel Çekme Hakkı – tutarında teminat yatırması zorunlu tutulmuştur. 

Burada korunmak istenen geminin haciz altında kaldığı sürenin, karşılığı işletme giderleri ve kardan mahrumiyetini yani; kaybedilen navlun ve kazançlardır.

Ticaret Kanunumuz, bu hükmü TTK 1368/2, icra dairesine, geminin idaresi ve işletilmesi ile bakımını ve koruması için gerekli her türde önlemi alması görevini vermiştir.

TTK 1382; atıf yoluyla 1364-1368’in kesin haciz halinde de uygulanabileceğini hüküm altına almıştır.

Yani gemi hacizlerinde (kesin veya ihtiyati haciz) İcra Dairesine ve dolayısıyla İcra Hakimliği’ne önemli vazifeler düşmektedir. 

Muhafaza masraflarının, kesin hacizde de depo edilmesi gerekir. İİK’ da bazen kesin haciz gibi görünen bir durum, istirdat, menfi tespit, şikâyet, İhalenin Feshi vbg başkaca hukuk davaları ile durum tersine, değişebilmektedir. 

Gemiye haciz, seferden men, bağlama muameleleri önemlidir, çünkü gemi sularda hareket eden ve her an risk altında ve çalışır vaziyette, kıymetinin korunması gereken bir taşıttır. Haciz işlemi yaptıranlar, tarafından, icra müdürlüklerinin, tüm menkuller yönünden uyguladığı, İİK ve ilgili yönetmeliklerde belirlenen, peşin harç ve muhafaza masrafı depo edilmelidir. 

Gemiler yönünden RUNNING COST ve Limanda ödenen yer işgali, şamandıra vs. Tüm ücretler, ALACAKLI tarafından yatırılmalıdır. Nasıl ki, bir otomobil muhafaza altına alındığında, alacaklı tüm muhafaza masraflarını peşinen İcra Dairesine yatırmak zorunda ise, bunu Gemi Haczinde de yapmak zorundadır.

Burada, TTK ‘nın 1363. Maddesindeki, Alacaklı teminatının (10 000 special drawing right ) gerekçesi ve amacı, konvansiyondan alındığı üzere, ihtiyati hacizde haksız çıkan –wrongful arrest – neticesinde, gemiye ödenmesi gereken zararı karşılamaktır. 

Nitekim Comite Maritime International (CMI,) adlı 1897 tarihinde kurulan Uluslararası Denizcilik Komitesi adlı kuruluşun, ana amaçlarından biri, Uluslararası Konvansiyonların dünya ülkeleri tarafından kabulü, tanınması ve iç hukuka dahli ve yeni düzenlenecek sözleşmelere, hukuki danışmanlık hizmeti vermektir.

Bu komitenin, çalışma gruplarının ana başlıklarından bir tanesi, gemilerin icraen satışıdır. (Judicial Sale of Ships) 

International Chamber of Shipping. (Uluslararası Denizcilik Odası) ve International Maritime Organisation, (Uluslararası Denizcilik Teşkilatı) gibi kuruluşlar da, ticari ve siyasi alanda denizcilik faaliyeti üzerinde etkili kuruluşlardandır. CMI zaman içinde gemilerin, kamusal, cebri icra yoluyla satışı hususunda, ortak hukuki çalışmalar ve tavsiyeler yönünde fikirler üretirken, bir yandan da tatbikatta karşılaşılan maddi ve prosedür hukukuna dair; bazı problemleri de gündeme getirmektedir.

Avukat Alev Elif BELLER

Türk Armatörler Birliği Hukuk Danışmanı

2.06.2023