TAB Hukuk Danışmanı Av. Alev Elif Beller makalesinde Açık Bayrak, Gerekli Bayrak, Elverişli Bayrak kavramlarına açıklık getirmiştir.
BAYRAK DEVLETİ veya gemi tescili liman devleti, Denizcilik Şirketlerinin gemilerinin ve Keyif Deniz Araçlarının yani yatlar ve teknelerin tescil edildikleri, adeta milli kimlik gibi, gemilerin taşımak zorunda olduğu BAYRAĞIN sahibi devletlerdir.
Açık Bayrak, Gerekli Bayrak, Elverişli Bayrak adları ile de anılan bu bayrak devletlerinin statüsü; Uluslararası Hukukta tartışılmış ve önce UNCLOS (duties of the Flag state), bayrak devletinin görevleri ve 1958 tarihli HIGH SEAS Konvansiyonu 2. maddesinde “Denizlerin hürriyetinin temel prensip olması ile birlikte, Açık Denizlerde faaliyet için tanınan sınırsız hürriyetin anarşi ve sömürüye yol açmaması ve her geminin kamusal, aleni olarak tanınan bir milliyeti olması gerektiği” kuralı düzenlenmiştir.
Uluslararası hukuk, Açık Denizlerde uygulanmak üzere düzenlenen hukuk kural ve nizamlarının, Bayrak devletleri tarafından, kendi bayrağını taşıyan gemilere uygulanmasını şart koşmaktadır.
HER DEVLET KENDİ ÜLKESİNİN GEMİLERİNE bayrak çekme hakkı verme kurallarını belirleyebilir. UNCLOS M.94 gereğince, Bayrak devletinin görevi:
“Her devlet kendi bayrağını taşıyan gemi üzerinde Yargı Yetkisini ve idari ve teknik ve sosyal meselelerde kontrol yetkisini etkili olarak uygulamalıdır.”
1958 tarihli HIGH SEAS Konvansiyonunun 5 (1) Maddesi yakın bağ konseptini gündeme getirmiştir.
(Genuine Link) kuralı ihtiyacı bir şahsi davada ortaya atılmış, Mahkemece verilen kararda, hukuki irtibat, sosyal gerçeklik içeren bir bağ, müşahhas varlık gösterme, menfaatler ve mütekabil hak ve yükümlülüklerin devletlerarasında bulunması şartları olarak ifade edilmiştir.(Bkz. NOTTEBOHM DAVASI)
Gemiler, taşıdıkları bayrağın Devletinin milliyetine sahiplerdir. O devlet ile gemi arasında yakın ve samimi bir bağ olmalıdır
Bir bayrak devleti kütüğüne tescil olunan Gemi, o devletin bayrağını taşımakla beraber, o devletin, denizcilik otoritesinin koyduğu kurallara, nizamlara hukuki ihtilaflarda uygulanabilecek kaidelere riayet etmek zorundadır. ( YARGI YETKİSİ)
Bayrak devletlerinin kendilerine kayıt olunan gemiler üzerinde gözetim, teftiş, sertifikalandırma ve emniyet ve deniz kirliliği, çevre koruma belgelerini düzenleme yetkisi vardır ve bayrak devleti otorite ve sorumluluk makamıdır.
Bayrak Değişimi kuralı,1958 Konvansiyonunun 6 (1).Maddesinde “Milliyet değişiminde kurallara uyulması ve gerçek bağ, irtibat ilkesinin aranması, genel olarak tekrar ifade edilmiştir. Yani başka bayrağa transfer, satış vb. hallerde de yakın ve samimi irtibat aranmalıdır.
UNCLOS / UNITED NATIONS CONVENTION ON THE LAW OF THE SEA veya the Law of the Sea Treaty)
Birleşmiş Milletler Uluslararası Denizcilik ve Denizler hakkında, hukuki kuralları belirleyen bir çerçeve anlaşmasıdır. 2016 itibariyle, 167 ülke ve Avrupa Birliği imzalamıştır.1994 tarihinden bu yana yürürlükte olan bu konvansiyonu, ABD, uluslararası hukukta bir kodifikasyon olarak tanımış ancak, TASDİK etmemiştir.
1986 tarihli ve henüz yürürlüğe girmemiş olan, bir diğer anlaşma, UNITED NATIONS CONVENTION on the REGISTRATION of Ships, UNCLOS 91.Maddede aranan şartı tekrar etmektedir. Açık bayrak devletinde bir gemi tescilinde, geminin maliki ile o ülke arasında bir bağ / irtibat bulunmalıdır.
Günümüz tatbikatında, Geminin maliki / Donatanı Şirket ile Geminin kütük kaydının bulunduğu /Home Port bağlama limanı ayrı devletler olabilmektedir.
Örneğin, bir geminin maliki/ Donatanı, British Virgin adalarında kurulu bir şirket iken, BAYRAĞI Cayman adası olabilir. Açık Bayrak veya Elverişli Bayrak / Easy Flag devletlerinin, 91. madde yönünden esnek davrandıkları gözlemlenmektedir.
Uluslararası Konvansiyonlar, Bayrak devletlerine başta IMO Kurallarına uyulmasını ve gelecekte yapılacak yeni düzenlemelere, emniyet, güvenlik, çevre ve istihdam dahil tüm faaliyetlerinde, YARGI YETKİSİ altında bulundurdukları tüm gemilere, MARPOL, 73/78 COLREG, IUU, MLC 2006,STCW, SOLAS, DOC,SMC,ISPS CODE ,DOC (0Document of Compliance ) sertifikalarının denetlenmesinde ve tanziminde uyum gösterilmesini önermektedir.
Uluslararası Konvansiyonlarda,
GEMİLERİN TEK BAYRAK TAŞIYABİLECEĞİNİ VE BİRDEN FAZLA DEVLETİN BAYRAĞINI TAŞIYAN GEMİLERİN, yani, DURUMA UYGUNLUĞA GÖRE bayrak tercih eden gemilerin, milliyetsiz gemiler olarak kabul edileceğinden bahsolunmuştur.
Dual / Registry / Çifte tescil, günümüz tatbikatında mümkündür. Ancak bu dönemde, Bareboat olarak geçici tescil süresinde de bayrak, tektir.
Bayrağa Tescil, gemiye adeta bir Kimlik Belgesi vermek gibidir. Uluslararası Denizcilik camiasında, gemilerin hareketlerini düzenlemek, kontrol etmek için gemilerin milliyeti konsepti geliştirilmiştir. Bayrak devletinin gemi üzerinde kanunlar hukuku/ Yargı Yetkisi vardır. Bayrak Devleti, bir gemiye kendi ülkesinin milliyetini, bayrağını taşıma yetkisi vermektedir.
Eski Yunan’da gemileri bir diğerinden ayırmak için renkli kurdelaların kullanıldığı, bilinmektedir.
Ortaçağ’da gemilerin bayrakları, bağlı oldukları limanların bayrağı veya o geminin milliyetini temsil eden simgelerden olmuştur.
Bağlı olduğu limandan ayrılan her gemi için bir bayrak taşıma ihtiyacı doğmuştur.
Okyanuslara açılan denizciler gemilerinin bayrağı ile milliyetlerini ilan etmişlerdir Bayraksız bir gemi uluslararası sularda KORSAN olarak nitelenmiştir.
Gemilerin tescili için, ilk uluslararası kurallar,1823 tarihinde Britanya Gemiler Kanunu adı altında düzenlenmiştir. Bu kanun diğer devletlere de Milli / kapalı Sicil olarak kodifikasyonda örnek olmuştur.
Açık Bayrak Devleti tescili ise, o devletin tebaası olmayan Armatörlere, yabancı devlette, gemisini tescil imkânı sağlayan ( elverişli /açık bayrak ) uygulama, daha sonra doğmuştur.1958’de, Bayrak devletinin yargı yetkisi/jurisdiction, kendi kanunları uygulama ve ihtilafları çözme yetkisi HIGH SEA/ Açık Denizler konvansiyonunda kabul edilmiştir.
Diğer taraftan, bu bayrak devletlerinin, sağladığı çeşitli imtiyazlar vardır. Örneğin, çeşitli korumalar, vergi muafiyetleri ve diğer bazı imtiyazlardan, istifade edilmektedir.
Ülkemizde, Türk Uluslararası Gemi sicili ile kısmen birtakım muafiyetler ancak TÜRK SAHİPLİ gemi armatörüne/ şirkete temin edilmektedir.
BKZ. Türk Ticaret Kanunu M.941 “en az 1 yıl süre ile milli bayraktan çıkarak başka bir gerçek veya tüzel kişiye gemi kiralamak mümkündür. Yabancı bayraktan milli bayrağa, mütekabiliyet/ yani karşılıklı olarak kanunların uyumu koşullarına riayet olunarak en az 1 yıl süre ile gemiyi Türk bayrağı altında çalıştırmak mümkündür.
TUGS, Türk Uluslararası Gemi Sicil Kanunu ile 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede değişiklik yapılmasına dair Kanun No: 4490 M.5 gereğince;
“Türkiye’de mukim Türk ve yabancı uyruklu gerçek kişiler ile Türkiye’de Türk mevzuatına göre kurulmuş şirketlere ait gemiler ve yatlar, TÜRK ULUSLARARASI GEMİ SİCİLİNE, tescil ettirilebilir.
Yurt dışından finansal kiralama yoluyla temin edilecek gemiler ve yatlar Türk Uluslararası gemi sicilinin özel bir sütununa kayıt olunur.”
Lloyd’s List Intelligence Data 2020 yılı verilerine göre,
Top 10. sırasıyla, Dünya Denizcilik filosunda, ilk 10 Bayrak Devleti, şöyledir;
I. PANAMA
2.LİBERYA
3.MARSHALL ISLAND REGISTRY
4.HONG KONG
5.SINGAPUR
6.MALTA
7.BAHAMAS
8.ÇİN DENİZCİLİK GÜVENLİK İDARESİ
9.YUNANİSTAN
10.JAPONYA
Yine Lloyd’s List Intelligence Data 2020 yılı verilerine göre son durum şöyle açıklanmıştır:
1.PANAMA
Panama, Karayip Denizi ile Pasifik okyanusu sınırında 3 milyon nüfuslu bir ülkedir ve sadece 1 tane Denizcilik şirketi vardır. Dünyadaki bu en büyük bayrak devletinin kayıtlarında 9596 gemi faal çalışmakta, kendi ülkelerinin katı Denizcilik ticareti kurallarından uzaklaşmak isteyen Armatörler, çoğunlukla Panama bayrağını seçmişlerdir.
Panama, açık (open) registry, kolayca tescil imkânı sağlayan ve gelir vergisinden muafiyeti olan, gemi personeli istihdamında başarılı bir bayraktır.
235 milyon gros ton gemi hacmi ile % 4.4 büyüme oranı göstermiştir. Dünya Denizcilik filosunun % 16’sı Panama bayrağı altında faaliyet yapmakta ve bu oran, ABD ve ÇİN ‘in toplam filosundan fazladır. Panama’nın Ülkemizde bir temsilcilik ofisi bulunmaktadır.
2. LİBERYA
Batı Afrika’nın sahilinde konumlanmıs, Liberya Cumhuriyeti’nin 4295 adet ticaret gemisi bu bayrak altında ve ilave 268 gemi, dışarıdan bu bayrağa kayıtlıdır. En hızlı büyüyen bayrak devletidir.
% 9.3 büyüme oranı ile 188 milyon (Lloyd’s List Intelligence Data) verilerinin 2019-2020 ye kadar diğer bütün açık bayrak devleti tescil oranını geçmiştir. Yunanistan, Japonya, Çin, Singapur ve ABD ‘den çok sayıda Denizcilik şirketinin ilgisini çekmiştir. Dünyaca yaptıkları hizmetteki başarılar tescil prosedürlerinin hızına bağlanmaktadır; Covid pandemisinin en yüksek zamanında, uzaktan gemi tescili kolaylığı sağlanması, gözetim ve teslim hizmetlerinin başarısı 2020’ de açılan yeni idari büroların örneğin Oslo, Houston 2020’ude açılması gibi Hyundai ile yapılan işbirliği çerçevesinde Hidrojen ile güçlendirilmiş gemi inşaasında yapılan işbirliği yabancı basında dikkat çekmiştir.
Ülkemizde, Esco.Maritime Ltd Şti ,tarafından başarıyla temsil edilmektedir.
3.MARSHALL ISLAND REGISTRY
MARHALL Adaları CUMHURİYETİ devleti, Pasifik Okyanusunda ekvatora yakın, dünyanın 3. büyük gemi bayrak devletidir. Gros tonaj, deadweight ve gemi sayısı yönünden ,açık tescil ,düşük vergilendirme, operasyonel esneklik ile, kuru yük ve tankerler ve konteyner gemileri ,her türlü deniz aracı, yatlar dahil bu bayrakta yoğun kabul görmektedir. % 4.9 büyüme oranı ile 171 milyon gros tonaj, 4313 adet gemi, 150 tane dışardan gemi ile 2020 itibariyle 3.sırada dünyanın en yeni, en eco- friendly, çevre dostu gemiler, Marshall Islands Registry ‘de kayıtlıdır. Qualship statatüsünü 16.kez almıştır. Corona Pandemisinin zorluklarına karşın, özel operasyon hizmetini 28 bölgesel ofisi ile sürdürmüş ve teknik personeli ile hizmet vermeye devam ettiği medyada açıklanmaktadır. Ülkemizde, IRI, İSTANBUL ofisi tarafından temsil edilmektedir.
4.HONG KONG, 130 Milyon tonaj ve 2739 gemi
5.SİNGAPUR 90 milyon gros ton ve 4914 gemi
6. MALTA ( EU) AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKESİ
GELİR VERGİSİ İSTİSNASI bulunmakta. 82 milyon gros ton.
7. BAHAMAS
1474 gemi, 53 milyon gros ton
8. ÇİN DENİZCİLİK GÜVENLİK İDARESİ
61 Milyon ton.5130 gemi
9. YUNANİSTAN
38 milyon gros ton
10. JAPONYA
287 milyon ton, 3852 adet gemi,
Türk tabiyetli şirket ve şahısların, daha ziyade hangi Bayrak devletini tercih ettikleri, orijini Türk olan gemilerin çoğunlukla hangi devlet bayrağına tescil olunduğuna dair bir istatistiki bilgiye rastlamadık.
Ancak, son dönemde, büyük tonajda Malta ve Marshall Island Registry, yanında Liberya ve Singapur ve Japonya bayraklarının tercih edildiği ve kısmen Panama bayrağına yöneldiği ve koster filosunda ise çok daha farklı bayraklarda gemiler bulunmakta olduğu, Sale & Purchase broker’ların raporlarında gözlemlenmektedir.
Geçtiğimiz ay içerisinde, Portekiz devleti Bayrağı yetkilileri de, ülkemizi ziyaret etmiş ve bir tanıtım yapmışlardır.
Avukat Alev Elif Beller
8.12.2022
