Son birkaç yılda, taşımacılık faaliyetinde bazı alanlarda kullanımı artmaya başlayan, electronic paperless, yani basılı kâğıt olmadan, elektronik işlemler yöntemiyle bazı önemli belgelerin üretilmesi ve kullanımı yaygınlık kazanmaktadır.
Kuru yük sektöründe faaliyet gösteren büyük kiracı operatörler özellikle “e-bills’’ yani e- konişmentoların kullanılmasını talep etmektedirler. 2013’ te başlayan bu gelişme artarak bu yılda devam etmiştir. Armatör firmalar büyük güçlü kiracıların talepleri karşısında, elektronik belge uygulamasının yaratacağı riskleri değerlendirmek amacıyla PandI Club’lerine müracaat etmişler ve bu kuruluşlar birtakım kurallar oluşturmuş ve üyelerine, gemi armatörlerine, gemi operatörlerine gerekli duyuruları yaparak, kuralları belirlemişlerdir.
Elektronik ticaret, esasen ticari faaliyetin çoktandır uygulamasındadır. Charterparty, recap ve sair taşıma sözleşmeleri 15 yılı asan bir süredir elektronik posta yoluyla düzenlenmekte, çoğu zaman taraflar sözleşmeyi basılı göndermeden, ıslak imza olmaksızın, taşıma faaliyeti ve kontrat ifa edilmektedir.
Bu konuda ortaya çıkan ihtilaflarda, sözleşme taraflarının sorumluluktan kaçma iddiaları zaman zaman tartışma yaratsa da, uygulama basılı ve imzalı sözleşme olmadan sürmektedir.
E-konişmentonun faydaları arasında – armatörlerin karşılaştığı, orijinal konişmento bulunmaksızın yükün teslimi, durumlarına karşılık, kolaylık sağlamasıdır. Armatörü, böyle bir problemle karşılaştığında, yaşadığı sorundan, PandI Club teminatı almak suretiyle çözüm bulmak zahmetinden kurtarmıştır. Nitekim BIMCO‘nun bu mevzularda yaptığı eğitim çalışmaları çok dikkat çekmektedir. –e-bill of lading’in, Charter Party clause’larına intikali kabul edilmiştir.
Elektronik konişmento kullanımında PandI Club’ın mesuliyetlerini haleldar etmeden ne yapmak gerektiğine dair, Mali Mesuliyet sigortacıları sirkülerler yayınlamıştır.
Elektronik konşimentolar için bazı aleyhte mülahazalar yapılmaktadır. Şöyle ki; Konişmentonun 3 temel hukuki fonksiyonu vardır;
1) tesellüm –malın teslim alınmış olduğu fonksiyonu
2) hukuki nitelikte poliçe, senet, vb. bir kıymetli evrak -olduğu fonksiyonu
3) Hague,-Hague Visby kurallarını ihtiva eden (denizde eşya taşınmasına dair kuralları birleştiren, konişmentolara dair kuralları düzenleyen uluslararası sözleşme), bir taşıma sözleşmesi olmak fonksiyonu
Elektronik konişmento ile bunların tam olarak temin edilmesinin güç olabileceği ve henüz dünyaca benimsenmemiş durumu tartışılmaktadır ancak gelişme kaçınılmazdır ve gün gelecek, tüm kiracı ve armatörler, operatörler elektronik dokümanlarla çalışmak zorunda kalacaktır. Nitekim bu değişim Bankalar açısından da sisteme entegrasyon sağlayacaktır.
E- konişmento kullanımından doğan mesuliyetler, PandI kuvertürü kapsamında mıdır? Evet. E-konişmentoların, kağıt basılı konşimentodan hukuken farkı yoktur.
Bizim hukuk sistemimizde, Türk Ticaret Kanunumuz, Denizde Taşıma Senetleri başlığı altında düzenleyerek,
TTK Madde 1228 ‘de Konişmentoyu tarif etmiştir. Yukarıda saydığımız 3 temel fonksiyon bizim kanunumuzda da aranmaktadır.
1.Konişmento, bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senettir.
2. Konişmentonun bütün nüshaları aynı metni içermeli ve her birinde kaç nüsha halinde düzenlendiği gösterilmelidir.
Doğru Konişmento düzenlenmemesi halinde, bunun yaratacağı hukuki problemler arasında,
Konişmentoda belirtilen miktardan eksik yük tahliye edilmesi,
Navlun mukavelesinde belirtilen tahliye limanından başka bir limana tahliye yapılması
Ante (önceki) veya post (sonraki) tarihli konişmento düzenlenmiş olması, sayılabilir.
Yükün tedavüle çıkabilir bir elektronik belge olmaksızın, tahliye edilmesi, kullanılan elektronik platformun onaylanmamış bir platform olması, bu durumun yaratacağı hukuki tartışma, emtea üzerindeki mülkiyet hakkının doğru surette transfer edilmeyebileceği endişesini yaratmaktadır.
Elektronik konişmento ile acaba, Hague Visby kuralları konşimento kapsamına alınacak mıdır, elektronik platformda, ofis bilgisayar sistemlerine virüs vs. müdahaleler sebebiyle kazai veya çalıntı bilgi alınmasının önlenmesi vb., sorular akla gelmektedir. Cyber, business riskleri denizcilik riskleri olmadığından, bunların denizcilik rizikoları sigortası kapsamı yoktur.
Şimdiden, bazı davalar oluşmuştur. Örneğin, konişmentoda yükün durumunun doğru yazılması gereken bir halde, bir çelik boru taşıması sebebiyle, yüklemeden önce yapılan survey’de malın paslı çıkmasına rağmen, göründüğü haliyle iyi durumda şeklindeki genel şerh ile düzenlenen konişmento ve diğer yandan, kiracı, yükletenden alınan tazminat mektubu –LOI- ,veya konteyner ağırlık ölçülerindeki hatalar ve konteynerlerin kötü istifi veya fena elleçleme, veya bazen sahte (forged B/L ) düzenlendiği haller, ticari faaliyetin içinde görülmektedir.
Elektronik ticaret, emteanın üretiminden, tüketicinin kullanımının son aşamasında teslime kadar olan zincirde tüm evrakların, yük listesi, faturalar, menşe şahadetnameleri ve konişmentoların elektronik olarak üretilmesini sağlayan bir ticarettir. E-konişmentoların, bankacılık sistemine kabulü ve tedavülde kıymetli evrak niteliğini kaybetmeden eşyayı temsil etme niteliği önemle aranmaktadır. (BKZ- TTK M.1234 Eşya, kaptan veya taşıyanın diğer bir temsilcisi tarafından taşınmak üzere teslim alınınca konişmentonun, konişmento gereğince eşyayı teslim almaya yetkili olan kişiye teslimi, 1235 inci madde hükümleri saklı kalmak şartıyla, Türk Medeni Kanununun 957 ve 980 inci maddelerinde yazılı hukuki sonuçları doğurur.)
Bir Charterparty’de açık bir surette elektronik konişmento kullanılacağı ve bu tür konişmento kullanımının doğuracağı sonuçların, kağıt konişmento kullanımından farklı olmayacağının ve şayet kiracı Elektronik konişmento kullanımını talep ediyorsa, Armatörün, bu konuda tanınmış ve kabul görmüş, EBL (elektronic bill of lading) internet platformunu birlikte kabul etmeleri gerektiği, swift mesaj sistemine adapte olmaları ve tüm ticaret ve ticaretin finansmanı dokümanlarının yükleticiler, taşıyan şirketler, gönderilen alıcılar, bankalar, arasında ortak kullanımını sağlamak gerekecektir. Herkes aynı internet platformunda buluşacaktır.
Anglo Saxon hukukundaki düzenlemeye göre, konişmentonun hukuki fonksiyonları, kâğıt konişmentolar için de geçerlidir.
Bizim hukukumuzda, henüz elektronik konişmento kullanımının neticesinde ortaya çıkan bir ihtilaf örneği bildiğimiz kadarıyla yoktur, sistem çok yenidir.
Diğer taraftan, yükleme işlemi sırasında fiziki durumlar ve emteanın ağırlığından, görünür vasıflarına dair tespit edilen özellikleri, konişmento düzenlenirken, yaşanan bir durumdur ve bu aşamada, gemi Acentasına, yükün fiziki ve varlık durumunu takip ederek, elektronik konişmento üreten yetkili kim ise ona vakıaları açıkça bildirmek zorundadır. Nitekim bu durum, TTK’mızın kendisine verdiği, Asil’i temsil görevinin, bir parçasıdır.
Av.Alev Elif Beller
24.01.2023
